Wat komt er van de VVD?

Door: Dennis Weijers

Op 15 december werd eindelijk het regeerakkoord gepubliceerd. Na 271 dagen onzekerheid en politieke chaos was de formatie eindelijk klaar en kunnen we ons verheugen op kabinet-Rutte IV. Aan het einde van de aankomende termijn zal Mark Rutte, vijftien jaar na zijn aantreden, de meest ervaren premier zijn in de geschiedenis van dit land. Toch moet ook Teflon Mark een houdbaarheidsdatum hebben. Wanneer dit zal zijn weten we niet, maar het vertrek van Rutte zou verschrikkelijk nieuws zijn voor de VVD, die hun hele campagnestrategie in de afgelopen anderhalve decennium hebben gebaseerd op de grote leider. De vraag is nu: wat gebeurt er nadat Rutte er eindelijk de brui aan geeft? 

Voor voorbeelden van gematigd rechtse leiders die na een lange tijd van leiderschap stopten hoeven we niet verder te kijken dan onze oosterburen. Angela Merkel maakte duidelijk dat ze na de verkiezingen van dit jaar haar kanselierschap niet zal verlengen. De CDU/CSU had al sinds 2000 dezelfde leider, en hadden niet geanticipeerd op een vervanger. Een rommelige troonopvolging volgde en de uiteindelijke nieuwe leider was onpopulair en verwikkeld in schandalen, wat er uiteindelijk aan bijdroeg dat de SPD, en dus niet Merkel haar partij, de grootste werd in Duitsland. Een ander voorbeeld van een cult of personality die uiteindelijk zorgt voor een flink electoraal verlies is de Labour-partij bij de verkiezingen in 2010 in het Verenigd Koninkrijk. Het waren de eerste verkiezingen na het aftreden van de populaire Tony Blair, en dat merkte de sociaaldemocratische partij. Ze verloren 87 zetels en het premierschap aan de Conservatieven.

Deze casussen schetsen een grauw beeld voor de toekomst van de VVD: het lijkt erop dat veel partijen die zichzelf verbinden aan één persoon als grote leider enorm verliezen op het moment dat die leider vertrekt. Op de korte termijn is het misschien winstgevend, maar later kan het de ondergang van je partij betekenen. Echter is dat niet altijd zo: het kan nog wel goed aflopen als de opvolger zelf net zo charismatisch als de leider, of als de leider of partij zo populair is dat de opvolger nog de golf van de leider kan berijden. Neem als voorbeeld de opvolger van Margaret Thatcher, John Major, die zelf nog zeven jaar premier was na het aftreden van de Iron Lady. Het opvallende hier is dat de Conservatieven na haar aftreden stegen in de peilingen, terwijl Thatcher aan het einde van haar vijftien jaar durende premierschap heel onpopulair en bekritiseerd was. Net als Thatcher is Rutte erg controversieel, en het is dus ook nog een optie dat ze juist zouden winnen door zijn vertrek omdat de schandalen hem achtervolgen, mits de opvolger net zo charismatisch is.

De toekomst van de VVD is dus nog onduidelijk. Het zal allemaal afhangen van de opvolger van Rutte, en of het hem/haar ook lukt om boven de partij uit te stijgen. Edith Schippers was sinds jaar en dag de nummer twee van Rutte, maar zij is inmiddels gestopt. Daarna leek Klaas Dijkhoff de kroonprins van de VVD, maar ook hij is nu weggevallen en is er een gat ontstaan wat lastig te vullen blijkt. Maar weinig VVD-politici hebben veel naamsbekendheid, en diegene die dat wel hebben, zoals Eric Wiebes, Sander Dekker en Sophie Hermans, komen niet over als sterke lijsttrekkers. De tijd dringt inmiddels, en het is afwachten op wie de opvolger wordt. Maar één ding is duidelijk: om Rutte’s schaduw te vullen mag je van goeden huize komen.