Wat heeft Poetin toch met Oekraïne?

De afgelopen maanden is de geopolitieke situatie in Oekraïne groot in het nieuws. Sinds het nieuws dat het Russische leger op de grens van het Oost-Europese land staat is de spanning om te snijden. De Russische interesse in Oekraïne is niks nieuws: ook in 2014 maakte dit conflict wereldnieuws toen de Krim binnengevallen en geannexeerd werd door Rusland. Ook brak er oorlog uit tussen pro-Russische separatisten en het Oekraïense leger in de Oekraïense provincies Donetsk en Luhansk. In het nieuws gaat het vaak over de laatste ontwikkelingen. Echter, bij langdurige conflicten zoals deze is het altijd interessant om uit te zoeken waarom ze plaatsvinden en wat de motivaties van betrokkenen zijn. In dit geval betekent dat uitzoeken waarom Poetin zich zo nodig met Oekraïne moet bemoeien. In dit artikel analyseert de Heraut de mentaliteit van de Russische leider en de geopolitieke strategieën van Rusland.

Voorgeschiedenis

Allereerst een korte voorgeschiedenis. Sinds de 10e eeuw zijn Oekraïne en Rusland met elkaar verbonden, toen nog via het Kievse Rijk met als hoofdstad Kiev in Oekraïne. In de 17e eeuw werd deze verbinding definitief toen het grootste deel van het hedendaagse Oekraïne werd opgenomen in het Russische Rijk. Tussen die tijd en de vroege 20e eeuw was er bijna geen sprake van een Oekraïense identiteit, de meeste mensen in het gebied wat nu Oekraïne is voelden zich Russisch. Dat veranderde toen Stalin aan de macht kwam. Om zich af te zetten van het Russische Rijk paste hij een beleid van ‘Oekraïnisatie’ toe, waarbij de Oekraïense taal op scholen werd gegeven en de Oekraïense cultuur werd bevorderd. Hoewel deze maatregelen later werden teruggedraaid leidde dit tot een nieuwe gevoel van Oekraïense nationale identiteit. Mensen in het Oosten van het land voelen zich echter meer verbonden aan Rusland, en veel van hun identificeren zich met de Russische nationaliteit. Deze tegenstelling is de grootste onderliggende reden voor conflict in het land.

Poetin’s visie

Het idee dat alle Sovjetstaten deel uitmaken van één Russische cultuur met één Russisch volk is ook waar Vladimir Poetin, geboren in 1952, mee is opgegroeid in de Sovjet-Unie. Poetin noemde het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 2005 dan ook de “grootste geopolitieke catastrofe van de 20e eeuw”. Vorig jaar nog scheef Poetin een artikel, On the Historical Unity of Russians and Ukrainians, waarin hij in detail de geschiedenis van de twee landen beschrijft, de verwestering van Oekraïne beschrijft als een complot, en pro-Oekraïense troepen karakteriseert als neonazi’s. Waar de meeste Oekraïners juist veel waarde hechten aan hun onafhankelijkheid en nationale identiteit, ziet Poetin volgens dit artikel het verband tussen Oekraïne en Rusland als het verband tussen Oostenrijk en Duitsland, Canada en de VS, of Nederland en België. Deze landen zijn onafhankelijk van elkaar, maar zijn op het internationale toneel goede bondgenoten en werken vaak samen. Het lijkt dus alsof dit het einddoel van Poetin is, een onlosmakelijke verbondenheid tussen Oekraïne en Rusland.

Onverwacht gedrag

Dit motief verklaart echter niet waarom Poetin zich zo agressief opstelt tegenover Oekraïne. Als hij zo graag samenwerking en broederschap wil tussen de twee landen, had hij zich veel beter vriendelijk kunnen opstellen en handelsrelaties kunnen bevorderen. Volgens peilingen van de Kyiv International Institute of Sociology van vorig jaar hadden in februari 2014, een maand voor de annexatie van de Krim, 78% van Oekraïners een positieve houding tegenover Rusland, een jaar later was dat nog maar 34%. De agressieve houding heeft dus bijna de helft van de Oekraïense bevolking tegen Rusland gekeerd. Er moet daarom voor Poetins handelen een andere verklaring zijn. Dit zou een geopolitieke strategie kunnen zijn, soortgelijk aan die van Duitsland in de periode 1936 – half 1939: zoveel mogelijk land en grondstoffen inpikken zonder een oorlog te veroorzaken. In het Duitse geval werden Oostenrijk en Tsjechië binnengevallen, met als reden dat de bevolking van die landen eigenlijk onderdeel van het Duitse volk zouden zijn die in een ander land woonden. Tegenwoordig neemt Rusland grondgebied in in Oekraïne en Georgië, omdat een deel van de bevolking daar zich als Russisch identificeert. In het Duitse geval ondernam het Westen nauwelijks actie, een strategie die ‘appeasement’ wordt genoemd. Deze strategie kwam er in feite op neer dat het Westen “Foei, niet meer doen.” tegen Duitsland zei, en hoopte dat ze zouden luisteren. Ook dit is een angstaanjagende parallel naar het heden: er wordt wel gedreigd met sancties door het Westen, maar echte actie is er nog niet ondernomen sinds Rusland is begonnen met haar agressieve strategie. Integendeel: we worden in Europa steeds afhankelijker van Russisch gas, wat onze kracht om wat aan de Russische agressie te doen sterk verzwakt.

Laten we duidelijk zijn. Poetin is niet uit op een alliantie tussen Oekraïne en Rusland. Hij heeft overduidelijk enorme nostalgie naar de tijd van de Sovjet-Unie, toen Rusland Oost-Europa domineerde. Dat werd duidelijk toen hij vorig jaar december eiste dat de NAVO haar troepen terugtrok uit Oost-Europa. Poetin ziet het optrekken van de NAVO als de grootste bedreiging voor Rusland, omdat het haar invloedssfeer steeds meer inperkt. Om deze reden onderneemt Poetin stappen om de Westerse alliantie weg te jagen uit het gebied waar hij zo naar smacht. Laten we allemaal hopen dat het bij het geopolitieke spelletje blijft.