Een denkbeeldig monster

Een denkbeeldig monster

Het populisme zegeviert bij onvrede. Het verband tussen maatschappelijk ongenoegen en de vatbaarheid voor populisme zien we als een onomstotelijk gegeven dat zich tal van keren heeft bewezen. Denk aan Erdogan die in 2003 aan de macht kwam als premier met zijn beloftes om Turkije van de ondemocratische elites te bevrijden, waarbij hij inspeelde op de onvrede onder de Turkse bevolking via het Turkse politieke systeem. Of kijk naar Bolsonaro die in 2019 aan de macht kwam met zijn homofobe, racistische en anti-linkse retoriek, waarbij hij zinspeelde op culturele onvrede onder de Braziliaanse bevolking. Ook in Nederland zien we populisten die gebruik maken van ongenoegen onder de bevolking; mensen als Thierry Baudet en Willem Engel wanen zich meesters van de sentimenten, waarbij corona niet alleen als veroorzaker of versterker dient van deze ongenoegens, maar daarnaast, met een veelvoudig gebruik aan complottheorieën, ook de sentimenten bijeen weet te verzamelen door het een gezicht te geven: Mark Rutte, George Soros, Bill Gates, noem het maar. En ondanks dat dit vijandbeeld leunt op desinformatie en opruiing, geeft het de zogenaamde “wappies” wel degelijk een zondebok voor de problemen die zij ervaren. Zo creëren Engel en Baudet een denkbeeldig monster dat denkbeeldig dient te worden verslagen.

Economische onvrede

Een belangrijke plek in de onvrede over het coronabeleid wordt ingenomen door economische zorgen. Met name ondernemers in de horeca, detailhandel en culturele sector verkeren in een haast permanente staat van onzekerheid: de toestemming om open te gaan of de openingstijden van je onderneming te verruimen na de ene lockdown, zegt niets over de bevoegdheden die je als ondernemer bij de volgende lockdown kunt verwachten. Het ontbreken van een langetermijnperspectief, zoals het door vele critici op het coronabeleid wordt verwoord, drijft de ondernemers naast hun economische zorgen in verband met sluitingen en beperkte toegang, tot wanhoop. Bedrijven in de bovengenoemde sectoren raken hun perspectief kwijt. Ook andere groepen die kwetsbaar zijn voor economische schommelingen hebben het gedurende de pandemie soms zwaar te verduren: ruim 30% van de samenwerkingen met flexwerkers en tijdelijk ingehuurde werkers werd in 2021 stopgezet. Daarnaast nam in hetzelfde jaar het aantal ontslagen vaste werknemers bij zo’n 20% van de Nederlandse bedrijven toe. Genoeg reden dus tot onvrede vanuit economisch perspectief. 

Coronadip

Naast het economische aspect speelt ook het psychische aspect een grote rol. Het psychische aspect kent geen strikte afbakening ten opzichte van andere belangrijke gebieden, daar bijvoorbeeld de economische onzekerheden kunnen doorsijpelen in het mentale welzijn van ondernemers en werknemers. Naast de financiële uitzichtloosheid die de maatregelen kunnen brengen, zorgen ook andere implicaties van het coronabeleid voor psychische onvrede. Denk bijvoorbeeld aan ouderen in verzorgingstehuizen die geen bezoek mochten ontvangen. Met het ontzeggen van deze bezoeken, heerste onder veel ouderen een gevoel van eenzaamheid. Ook de mentale gezondheid van jongeren is in gevaar, zo uitte de GGZ in oktober 2021 haar zorgen over de geestelijke welgesteldheid onder jongeren gedurende de voortschrijdende pandemie. Jongeren worden immers al geruime tijd beperkt in hun vrijheden voor een virus dat hen amper schade toebrengt. De beklemmende situatie waarin zij zich bevinden wordt geïllustreerd door het advies dat de GGZ aan mensen in een winterdip normaliter geeft, in een artikel van de NOS zegt psycholoog Najla Edriouch: ‘Om de dip tegen te gaan, geven wij tips als: blijf niet de hele dag thuis, spreek af met mensen, onderneem activiteiten. Die dingen worden door de coronamaatregelen allemaal belemmerd’. Hiermee beperken de negatieve gevolgen van het coronabeleid zich niet alleen tot jongeren en ouderen, maar ook volwassenen. Dat dit tot onvrede leidt, kan als vanzelfsprekend worden gezien.

Katalysator C

Het derde terrein dat belangrijk is om de onvrede te verklaren, is die van het coronabeleid als katalysator van lang opgehoopte ongenoegens. Hierin speelt het gevoel vervreemd te zijn van Den Haag in cultureel perspectief een belangrijke rol; zo volgt een deel van de Nederlanders buiten de randstad de discussie rondom genderneutrale toiletten en het vervangen van de welbekende “dames en heren” in het openbaar vervoer met grote ontzetting. Of denk aan de Nederlanders die het afschaffen van zwarte piet maar moeilijk kunnen beamen. Ook is er een deel van de bevolking dat de aanhoudende globalisering verwerpelijk vindt, zoals boeren die de competitie op de internationale markt verliezen zonder importheffingen en subsidies. Daarnaast zijn er de mensen die het gevoel hebben dat de EU afdoet op de Nederlandse solidariteit. Verder zijn er vele gezinnen die hun levensstandaard zien afzwakken onder voortdurende inflatie, zonder nog te beginnen over de stijgende gasprijzen. Deze zaken raken juist hen die al het minste politieke vertrouwen hebben het hardst.

Het monster

Kortom; dat er een enorme onvrede over een deel van de Nederlanders waart tijdens de coronacrisis is niet gek. Het doel is dan ook niet om middels dit artikel af te doen op de validiteit van bovengenoemde sentimenten. Waar Thierry Baudet deze sentimenten echter samenbrengt, is verwerpelijk. Een deel van zijn politieke strategie bestaat namelijk uit het zinspelen op deze sentimenten door een collectieve vijand te creëren; een persoon of groep personen die verantwoordelijk zouden zijn voor dit woekerend ongenoegen. Zo krijgen de sentimenten een gezicht. Zo ontstaat het monster.

Dit monster is echter denkbeeldig. De argumenten en zogenaamde bewijzen die Baudet aanvoert voor het valideren van zijn vijandbeeld rustten namelijk op desinformatie. Zo haalde Baudet op 22 november 2021 een tweet aan waarin beweerd werd dat voormalig minister van volksgezondheid Hugo de Jonge nooit het coronavaccin gekregen zou hebben, maar in plaats daarvan een zoutoplossing. In de tweet wordt gesuggereerd dat de Jonge al vijf keer een coronavaccin toegediend zou hebben gekregen, wat dus zou betekenen dat de vaccinaties nep zijn. Baudet voegt hier de hashtag #HugoKreegEenZoutoplossing aan toe. Dat een minister van volksgezondheid al vijf keer een coronavaccin gekregen zou hebben, komt inderdaad onbetrouwbaar over. Maar wat blijkt: drie van de vijf prikken zijn griepprikken, de andere twee zijn coronavaccinaties. 

Ook het vaccin zelf probeert Baudet verdacht te maken door in een retweet van 10 januari 2022 te beweren dat het vaccin hartaanvallen veroorzaakt, waarbij hij de bewijslast hiervoor laat rusten op het bijgevoegde filmpje van een Braziliaanse nieuwslezer die live een hartaanval krijgt. Het Braziliaanse magazine QUEM meldt echter dat de presentator volgens zijn artsen vermoedelijk een aangeboren hartziekte heeft. Dit staat dus los van het vaccin, maar Baudet weet mensen er wel mee op te ruien. 

In december 2020 plaatste Baudet een post op zijn instagram story, waarin beweerd werd dat Rutte zou willen dat elke Nederlander buiten een mondkapje draagt. Tegen het licht van onderzoeken die aanwijzen dat de buitenlucht geen aantoonbare verspreidingsplaats is, klinkt deze opmerking natuurlijk onbegrijpelijk. Hier blijkt wederom dat dit statement volledig uit de lucht gegrepen is, want van bewijs is geen sprake. 

Baudet gebruikt opruiingen en nepnieuws om een groep Nederlanders dat al ontevredenheid voelt een gedeelde vijand te verschaffen. Een vijand die verantwoordelijk is voor economische en psychische schade middels verondersteld inadequaat coronabeleid en die de genadeklap op een voortschrijdend politiek genoegen vormt. Een denkbeeldig monster, omdat het vijandbeeld rijst uit een brede verzameling aan nepnieuws, maar die ondanks haar twijfelachtige aard, toch bestaat in de hoofden van vele “wappies”. Op dit punt wordt de illusie dan ook gevaarlijk, dient een monster immers niet te worden verslagen? Voor nu slijpen de fermste FvD’ers hun zwaarden met grote woorden over vermeende tribunalen en laten we hopen dat het, met de huidige inperking van de coronamaatregelen, slechts bij de grote woorden blijft…