Nertsen met Covid-19

Door: Simone Vlug

Blijkbaar hebben we in Nederland nog zo’n 100 nertsenfokkerijen, de meeste daarvan in Brabant en Limburg. Op de fokkerijen worden nertsen gehouden om ze later in bont te veranderen. Ook in andere Europese landen worden nertsen gehouden voor hun vacht. Alhoewel het in sommige EU landen verboden is, blijft de Europese Unie één van ‘s werelds grootste bontproducenten. Sinds de komst van COVID-19 in Europa zijn nertsenfokkerijen steeds vaker in het nieuws verschenen. De oorzaak: besmette nertsen. Het coronavirus is overdraagbaar van mens naar nerts, en andersom, en dit vormt een groter gevaar voor de volksgezondheid dan eerder gedacht. 

Pelsdieren

Nertsen zijn vleesetende zoogdieren, verwant aan de otter en wezel. In tegenstelling tot de Europese nerts wordt de vacht van de Amerikaanse nerts vaak gebruikt in kleding. Onder andere in Nederland, Polen en Denemarken zijn een groot aantal nertsenfokkerijen die de dieren houden voor hun vacht. Amerikaanse nertsen komen ook hier tegenwoordig  in het wild voor, omdat ze door dierenrechtenactivisten zijn vrijgelaten uit nertsenfokkerijen of op een andere manier uit gevangenschap zijn ontsnapt. In het Verenigd Koninkrijk, waar pelsdierhouderij verboden is, moeten nertsen gedood worden. In Nederland houden we ze echter liever. 

Nertsen gehouden voor hun bont leven slechts zeven maanden, en volgens een strakke cyclus. In het voorjaar worden mannetjes en vrouwtjes samen geplaatst voor bevruchting. Enkele weken later worden de puppies geboren. Pups met de mooiste vacht worden in oktober geselecteerd om fokdieren te worden. Een maand later worden de overige dieren vergast. Voor het vergassen van de nertsen wordt gebruik gemaakt van houten, afgesloten “gaskisten” en koolstofmonoxide. Het verstikken van de dieren duurt tientallen minuten. Omdat nertsen waterdieren zijn is hun ademhalingsstelsel zo uitgerust dat ze lange tijd  kunnen zwemmen zonder een zuurstoftekort te krijgen. Hierdoor kunnen nertsen uitzonderlijk lang hun adem inhouden wat betekent dat het enige tijd duurt voordat ze door de koolstofmonoxide bewusteloos raken, wat hun lijdensweg des te langer maakt. De binnenwanden van houten gaskisten zijn bedekt met krassen van nagels van nertsen, die tot aan het eind hebben geprobeerd te ontsnappen aan hun verstikkingsdood. De nertsen leven in metalen kooien dicht op elkaar, en in vreselijke omstandigheden. Dit is niet alleen zielig, maar sinds de komst van COVID-19 ook gevaarlijk.

Besmette nertsen

Vanaf april 2020 zijn Nederlandse bedrijven die nertsen fokken in toenemende mate in het nieuws geweest. Het begon toen op een Nederlandse nertsenfokkerij naar waarschijnlijkheid de eerste COVID-19 besmetting van dier op mens plaatsvond. Sindsdien zijn er op tientallen bedrijven besmettingen aangetroffen. Om deze reden is op 23 juni 2020 is in de Tweede Kamer de motie van de Partij voor de Dieren en de Partij van de Arbeid aangenomen die het beroepsmatig fokken van dieren die gevoelig zijn voor het coronavirus verbiedt. 

Ook in andere Europese landen hebben nerts-mens besmettingen gezorgd voor problematiek. Met name in Denemarken, ‘s werelds grootste exporteur van nertsenbont, werden er veel nerts-gerelateerde coronagevallen aangetroffen. Niet verrassend, als je bedenkt hoeveel nertsen Denemarken heeft. Deense nertsenfokkerijen bezitten gezamenlijk maar liefst 17 miljoen moederdieren, verspreid over 1200 bedrijven. Op bijna 300 van deze bedrijven vonden besmettingen plaats. 

Virusmutanten 

Naast het probleem dat nertsen mensen besmetten met COVID-19, is het grootste gevaar voor de volksgezondheid de mutaties van het coronavirus die ontstaan wanneer het tussen nerts en mens doorgegeven wordt. Deze mutaties zouden voldoende kunnen zijn om de werking van toekomstige vaccins te belemmeren. 

Volgens het Europees Centrum voor ziektepreventie- en bestrijding (ECDC) is COVID-19 minstens 20 keer gemuteerd sinds het voor het eerst bij mensen werd ontdekt in 2019. De meeste van deze mutaties hebben weinig effect gehad op het virus en sommige hebben het zelfs zwakker gemaakt. Een groter probleem ontstaat wanneer het virus van de ene soort naar de andere worden doorgegeven, bijvoorbeeld van nerts naar mens, en de mutatie wél ernstige gevolgen heeft. Bij overdracht van dier naar mens past het virus zich aan en ontwikkelt het zich in een nieuwe gastheer met een andere biologische en genetische samenstelling. Wanneer het vervolgens wordt teruggeleid naar de oorspronkelijke soort, kan het een sterker en veerkrachtiger virus zijn geworden, wat ten slotte ook nog eens minder vatbaar is voor de huidige vaccins. Het is bijna ironisch hoe opgestapelde hokken met dieren die onder onmenselijke omstandigheden leven wéér de oorzaak zijn van een gevaar voor de volksgezondheid. 

Cluster 5

Sinds de eerste nerts-mens besmetting in Denemarken zijn er vijf gemuteerde virussen aangetroffen. Het huidige cluster, waar het vaccin in ontwikkeling mogelijk verminderd effect op heeft, heet Cluster 5. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft vastgesteld dat Cluster 5 een “matig verminderde gevoeligheid voor neutraliserende antilichamen” heeft. Volgens de schaarse informatie die nu beschikbaar is van het Statens Serum Institute (SSI) in Kopenhagen heeft het Deense coronavirusvariant het eiwit wat het virus gebruikt om cellen te infecteren beïnvloedt. De analyses van het instituut wijzen uit dat deze mutaties de werkzaamheid van antilichamen in COVID-19-vaccins in ontwikkeling verminderen. Maar, het is gelukkig onwaarschijnlijk dat de vaccins volledig onbruikbaar worden. 

Op 19 november 2020 maakte het SSI bekend dat Cluster 5 naar alle waarschijnlijkheid is uitgestorven. Nieuwe mutaties die op soortgelijke manier werken kunnen echter nog steeds een gevaar voor de volksgezondheid vormen. Om deze reden pleiten enkele wetenschappers nu voor een volledig verbod op het houden van nertsen. Nederland ruimde eerder al besmette nertsen, en op 27 augustus 2020 is door het kabinet besloten het definitieve verbod op pelsdierfokkerijen te verschuiven van 1 januari 2024 naar 1 januari 2021. Ook Spanje ruimde eerder al honderdduizend nertsen nadat gevallen waren ontdekt op een boerderij in de provincie Aragón. 

Opgeruimd staat nertsjes

Om te voorkomen dat ongewenste virusmutanten, het vaccin dat nu ontwikkeld wordt, ondermijnen, hakte ook de Deense minister van Voedsel, Landbouw en Visserij de knoop door en beval op 4 november alle 17 miljoen nertsen te ruimen. Het leger, de politie en nationale hulpdiensten werden ingezet om deze enorme klus te klaren. Grote aantallen nertsen werden per direct vergast om het risico op mutaties zo snel mogelijk te verlagen.

Slechts zes dagen later, op 10 november, werd de uitvoering van de landelijke ruiming tijdelijk stopgezet nadat minister Mogens Jensen erkende dat de regering niet over de wettelijke bevoegdheid beschikte voor deze maatregel. In een verklaring zei Jensen dat het proces “Jammer genoeg een rommelige start” had, maar merkte op dat de regering een wetsvoorstel had ingediend bij het Deense parlement.

Politieke chaos

Nertsenfokkers waren woedend over de maatregel om ook gezonde nertsen te ruimen.  Honderden Deense boeren en nertsenfokkers demonstreerden met tractoren tegen het overheidsbesluit. Meer dan 500 tractoren reden in Kopenhagen langs de regeringskantoren en het parlement naar de haven. In de stad Aalborg waren soortgelijke protesten met maar liefst 200 tractoren.

De juridische blunder heeft flinke gevolgen gehad voor de huidige regering. Na de stopzetting van de landelijke ruiming stapte minister Jensen op, omdat hij “niet langer de nodige steun van de partijen in het parlement heeft”. 

Ondanks positieve reacties over haar vroege en strenge optreden wat betreft de pandemie tot nu toe kreeg ook premier Mette Frederiksen te maken met kritiek. Volgens een onderzoek van de Universiteit van Aarhus daalde het vertrouwen in de regering tussen juli en november van meer dan 75% naar net iets meer dan 50%. Ook een aantal van de linkse en middenpartijen die de sociaaldemocratische regering van Mette Frederiksen een parlementaire meerderheid geven, lieten weten dat zij de regering niet meer vertrouwen. Met name oppositieleider Jakob Elleman-Jensen, van de Liberale Partij, wil dat Frederiksen aftreed en benadrukt dat zij eindverantwoordelijk is geweest voor het ruimen van nertsen zonder juridische basis. Frederiksen heeft gereageerd door meermaals haar excuses aan te bieden.

Inmiddels is er een nieuwe minister van Landbouw aangesteld, en een wetsvoorstel dat de ruiming van alle nertsen mogelijk maakt wordt gesteund door de meerderheid van de regering. Het wetsvoorstel verbiedt nertsenhouderij tot eind 2021. Of de Deense bontsector na 2021 een comeback maakt en of ook Frederiksen op zal stappen blijft nog een vraag.