De 38 gouden zetels waar u rekening mee moet houden

Door: Amy Sinnige & Roos Sinnige

17 maart wordt de koers van ons land voor de komende vier jaar bepaald, dat is tenminste wat de lijsttrekkers ons willen laten geloven. Nederland zou Nederland echter niet zijn als het ingewikkelder in elkaar zat. De koers van ons land staat namelijk eigenlijk al best vast, niet alleen in de vorm van constante (onveranderbare) ministeriële uitgaven, invloed van lobby’s en andere externe factoren, maar ook in de vorm zoals de democratie het bedoelde. Namelijk in de vorm van de Eerste Kamer.

Meerdere kabinetten zijn gesneuveld in de senaat, weinig kabinetten hebben er niet mee hoeven worstelen. De 75 zetels die traditioneel midden in de kabinetsperiode worden verdeeld zijn bijna altijd een vloek voor de coalitiepartijen. Is het niet al aan de formatietafel, dan komt het kabinet wel midden in haar regeerperiode in conflict met de andere helft van de Staten-Generaal. De drie kabinetten Rutte waren geen uitzonderingen, en hadden niks uit kunnen voeren was het niet voor de steun van kleinere restpartijen of maanden extra onderhandeling met grotere oppositiepartijen. De rol van de Eerste Kamer op beleid en uiteindelijk verkiezingen is dus allesbehalve een formaliteit en kan een kabinetsperiode maken of breken. 

Een nieuw kabinet moet dus op zoek naar een meerderheid, niet alleen in de Tweede Kamer, maar ook in de Eerste Kamer, maar welke gevolgen heeft die democratische dubbel check dan?

Laten we beginnen met een kleine terugblik op de afgelopen twee senaatsjaren, de Eerste Kamer heeft door de gebeurtenissen rond Forum voor Democratie een grote versplintering meegemaakt. Rechts heeft nog steeds een meerderheid met 41 zetels, maar samenwerking binnen rechts lijkt onmogelijk te zijn geworden. Voor een compleet rechts kabinet geldt namelijk dat JA21 haar Eerste Kamer fractie, fractie-Nanninga, met 8 zetels van levensbelang zal zijn voor zo’n kabinet om te kunnen regeren. Voor een mogelijk rechtse regeringsmeerderheid zal dan naast JA21, CDA, PVV, VVD, en de kleine senaatsfractie OSF, nog een zesde speler mee moeten spelen, FvD of Groep Otten. Aangezien de hoofdpersonen van Forum, JA21 en GO elkaar niet meer kunnen luchten en dat ook meerdere keren in de landelijke media hebben duidelijk gemaakt zal daardoor zo’n kabinet onmogelijk blijken, met als verder gevolg dat zowel Forum als PVV geen potentiële regeringskandidaat is. Ongeacht wat de partijen zelf of hun concurrenten zeggen, de standpunten van Forum en PVV zijn op vele terreinen zo tegengesteld van die van andere mogelijke coalitiepartijen, zoals centrumpartijen 50Plus, ChristenUnie en D66, en de meer nationalistische SP, dat samenwerking met hen ook onmogelijk zal zijn. 

Hoe zit het dan aan de andere kant van ons politieke spectrum? Zoals eerder gezegd kunnen we Forum en de PVV dus uitsluiten, maar voor een echt links kabinet zullen de meeste linkse stemmers en politici toegeven dat ze dromen van een VVD-loos kabinet. Is zo’n coalitie dan ook mogelijk in de Eerste Kamer? Nee is het antwoord, of nou ja, bijna niet. Zoals eerder gezegd heeft rechts een meerderheid in de Eerste Kamer, en met haar 32 zetels, D66 meegeteld dus, zal er een sowieso een brug moeten worden geslagen vanuit links wil zich een kabinet kunnen vormen. 50Plus, SGP, OSF, GO zijn alleen samen groot genoeg om een rol van betekenis te spelen, maar SGP en GO zijn, net als JA21, realistisch gezien te rechts om aan zo’n kabinet mee te willen werken. Dit levert links nog maar twee opties op: VVD of CDA. VVD is dus niet heel erg gewild, en CDA lijkt in haar nieuwe verkiezingsprogramma, wat nog wat is geamendeerd na de benoeming van Wopke Hoekstra tot lijsttrekker, nog verder naar rechts toe te trekken waardoor het verschil tussen CDA of VVD in zo’n kabinet te verwaarlozen valt tot details.

Bovendien is het de vraag hoe erg VVD en CDA links nodig zullen hebben, compleet rechts is dus misschien onmogelijk, maar een centrumrechtse regering lijkt wel enorm realistisch. VVD, CDA en JA21 hebben als rechts motorblok zonder PVV, GO en Forum nog 29-zetels over, negen zetels onder de magische grens van 38. Samen met OSF, 50Plus,en de SGP komt het nieuwe kabinet Rutte/Hoekstra dan nog vier zetels tekort voor een meerderheid. ChristenUnie of D66 zou hier een kabinet aan een meerderheid kunnen helpen, ChristenUnie zou die grens precies halen, bij D66 zou 50Plus of de SGP samen met OSF uit een coalitie of gedoogconstructie gehouden kunnen worden. 

Maar kan kabinet Rutte 3 eigenlijk niet gewoon door? Nou, de vraag is of je dat wil, maar op basis van de Eerste Kamer is dat niet onmogelijk. Het kabinet heeft nu 32 zetels, 6 te weinig voor een meerderheid dus. Gelukkig zijn daar dezelfde restpartijen uit het vorige scenario, die het kabinet al sinds de laatste verkiezing helpen, GO, 50Plus, SGP zijn perfecte gedoogpartners gebleken voor dit kabinet om het minderheidsprobleem mooi op de achtergrond te houden bij belangrijke besluiten over bijvoorbeeld de begroting. Het is dan ook niet politiek winstgevend om een andere partij die verder van het kabinet afstaat hierbij te betrekken als dat niet nodig is. GroenLinks en PvdA zouden allebei misschien wel genoeg zetels hebben om de onderhandelingstafel wat kleiner te kunnen maken en de restpartijen te vervangen, maar dat heeft alleen kracht als dat ook nodig is door de stand van zaken in de Tweede Kamer. Houdt links aan elkaar vast in de formatie, of in ieder geval PvdA en GroenLinks, dan is er wel de mogelijkheid om met een nieuw paars kabinet te komen, door voor het eerst sinds Kok opnieuw de christenen buiten het kabinet te houden. Het lijkt echter onrealistisch meer dan dat te verwachten, SP en Partij voor de Dieren hebben niet de kracht om de formatie op senaatsniveau nog echt een andere kant op te draaien.

Uiteindelijk is dus te concluderen dat deze formatie een compleet rechts, of een compleet links kabinet ongeacht de verkiezingsuitslag een utopie zal blijken. Onrust binnen rechts maakt premier Baudet of Wilders onmogelijk, en de grote van de senaatsfractie van de Partij voor de Dieren en de SP maakt niet dat het te verwachten is dat zij nodig zullen zijn voor een meerderheid aan de andere kant van de Staten-Generaal en een links kabinet lastig lijkt. Er komt dus sowieso een centrum kabinet, met een goede kans dat het overhelt naar rechts door de macht van het CDA en VVD, maar een seculier kabinet lijkt daarentegen toch wel mogelijk en binnen twee jaar zijn er toch weer nieuwe verkiezingen voor onze Eerste Kamer, wie weet hoe dan de kaarten van onze democratie erbij zullen liggen.